ប្រព័ន្ធព័ត៌មានគ្រប់គ្រង (Management Information Systems – MIS) គឺជាប្រព័ន្ធដែលរួមបញ្ចូលគ្នានូវធាតុផ្សំចម្បងចំនួនប្រាំ (5) ដើម្បីផ្តល់ព័ត៌មានត្រឹមត្រូវ ទាន់ពេលវេលា និងមានន័យសម្រាប់ការសម្រេចចិត្ត និងការគ្រប់គ្រងនៅក្នុងអង្គការ។ ធាតុផ្សំទាំងនេះរួមមាន៖ មនុស្ស (People), បច្ចេកវិទ្យាអរូបី (Hardware), បច្ចេកវិទ្យាអរូបភាព (Software), ទិន្នន័យ (Data) និង ដំណើរការ (Procedures)។ ខាងក្រោមនេះជាការពន្យល់លម្អិតលើធាតុផ្សំទាំងនេះ។
1. មនុស្ស (People)
មនុស្ស គឺជាធាតុផ្សំសំខាន់បំផុតនៃ MIS ព្រោះពួកគេជាអ្នកបង្កើត កែលម្អ និងប្រើប្រាស់ប្រព័ន្ធ។ មនុស្សក្នុង MIS អាចចែកចេញជា៖
- អ្នកប្រើប្រាស់ចុងក្រោយ (End Users): និយោជិក បុគ្គលិក និងអ្នកគ្រប់គ្រង ដែលប្រើប្រាស់ប្រព័ន្ធដើម្បីទទួលបានព័ត៌មានសម្រាប់ការងារ និងការសម្រេចចិត្តប្រចាំថ្ងៃ។
- អ្នកជំនាញ IT: អ្នកអភិវឌ្ឍន៍កម្មវិធី អ្នកវិភាគប្រព័ន្ធ និងអ្នកគ្រប់គ្រងបច្ចេកវិទ្យា ដែលទទួលខុសត្រូវក្នុងការរចនា អភិវឌ្ឍន៍ កែលម្អ និងថែទាំប្រព័ន្ធ។ ពួកគេធានានូវភាពប្រសើរនៃប្រព័ន្ធ និងការឆ្លើយតបនឹងតម្រូវការអង្គការ។
ឧទាហរណ៍: ក្នុងសហគ្រាសលក់មួយ អ្នកលក់ប្រើប្រាស់ MIS ដើម្បីតាមដានការលក់ និងស្តុកទំនិញ ខណៈដែលអ្នកគ្រប់គ្រងប្រើព័ត៌មានដើម្បីធ្វើផែនការអាជីវកម្ម។
2. បច្ចេកវិទ្យាអរូបី (Hardware)
បច្ចេកវិទ្យាអរូបី ជាឧបករណ៍បច្ចេកវិទ្យាដែលអនុញ្ញាតឱ្យប្រព័ន្ធដំណើរការទិន្នន័យ និងព័ត៌មាន។ វារួមមាន៖
- កុំព្យូទ័រ: Server, Desktop, Laptop ដែលប្រើសម្រាប់ដំណើរការប្រព័ន្ធ និងកម្មវិធី។
- ឧបករណ៍បញ្ចូលទិន្នន័យ: Keyboard, Mouse, Scanner ដែលអនុញ្ញាតឱ្យបញ្ចូលទិន្នន័យទៅក្នុងប្រព័ន្ធ។
- ឧបករណ៍បង្ហាញទិន្នន័យ: Monitor, Printer, Projector ដែលបង្ហាញព័ត៌មានដល់អ្នកប្រើប្រាស់។
- ឧបករណ៍បម្រុងទុក: Hard Drive, SSD, USB Flash Drive ដែលរក្សាទិន្នន័យ និងព័ត៌មាន។
- បណ្ដាញ (Network): ការតភ្ជាប់អ៊ីនធឺណិត និងបណ្តាញក្នុង អនុញ្ញាតឱ្យមានការចែករំលែកព័ត៌មាន និងទិន្នន័យរវាងឧបករណ៍ផ្សេងៗ។
ឧទាហរណ៍: ក្នុងមន្ទីរពេទ្យ មុខម៉ាស៊ីន Server ប្រើសម្រាប់ដំណើរការប្រព័ន្ធគ្រប់គ្រងទិន្នន័យអ្នកជំងឺ ខណៈពេលឧបករណ៍បញ្ចូលដូចជា Tablet ឬ Scanner ប្រើសម្រាប់ប្រមូលទិន្នន័យពីអ្នកជំងឺ។
3. បច្ចេកវិទ្យាអរូបភាព (Software)
បច្ចេកវិទ្យាអរូបភាព គឺជាកម្មវិធី និងកម្មវិធីប្រតិបត្តិ ដែលគ្រប់គ្រងលើ Hardware និងអនុញ្ញាតឱ្យប្រព័ន្ធដំណើរការ។ វារួមមាន៖
- កម្មវិធីប្រតិបត្តិការ (Operating Systems): Windows, macOS, Linux ដែលគ្រប់គ្រងធនធានរបស់ Hardware និងផ្តល់បរិយាកាសសម្រាប់កម្មវិធីអនុវត្ត។
- កម្មវិធីអនុវត្ត (Application Software): កម្មវិធីដែលរចនាឡើងសម្រាប់កិច្ចការជាក់លាក់ ដូចជា សូមកម្មវិធីគណនេយ្យ (Accounting Software), CRM, ERP, និងកម្មវិធីវិភាគទិន្នន័យ។
- កម្មវិធីបណ្ដាញ (Web Applications): ប្រព័ន្ធដែលអាចចូលប្រើតាមរយៈកម្មវិធីរុករកបណ្ដាញ ដូចជា ប្រព័ន្ធអ៊ីម៉ែល អេឡិចត្រូនិក និងប្រព័ន្ធគ្រប់គ្រងមូលដ្ឋានទិន្នន័យអនឡាញ។
ឧទាហរណ៍: សាកលវិទ្យាល័យមួយប្រើប្រាស់កម្មវិធីសិក្សាអនឡាញ (Learning Management System – LMS) ដើម្បីគ្រប់គ្រងថ្នាក់រៀន អនុវត្តន៍ និងការប្រឡង។
4. ទិន្នន័យ (Data)
ទិន្នន័យ ជាព័ត៌មានដើមដែលត្រូវបានប្រមូល និងដំណើរការ ដើម្បីបង្កើតព័ត៌មានមានន័យ។ ទិន្នន័យអាចមានលក្ខណៈជា៖
- ទិន្នន័យរឹង (Structured Data): ទិន្នន័យដែលមានរចនាសម្ព័ន្ធច្បាស់លាស់ ដូចជា ព័ត៌មានក្នុងតារាងមូលដ្ឋានទិន្នន័យ។
- ទិន្នន័យទន់ (Unstructured Data): ទិន្នន័យដែលមិនមានរចនាសម្ព័ន្ធ ការចុះកំណត់ត្រា អ៊ីម៉ែល រូបភាព ឬវីដេអូ។
- ទិន្នន័យកន្លងមក និងបច្ចុប្បន្ន: ទិន្នន័យប្រវត្តិ និងទិន្នន័យដែលកំពុងប្រព្រឹត្ត។
ការគ្រប់គ្រងទិន្នន័យ គឺសំខាន់ ដើម្បីធានានូវភាពត្រឹមត្រូវ សុវត្ថិភាព និងភាពងាយស្រួលក្នុងការដកហូត និងវិភាគ។
ឧទាហរណ៍: នៅក្នុងធនាគារ ទិន្នន័យអតិថិជន ពីឈ្មោះ អាសយដ្ឋាន ដល់ប្រវត្តិប្រតិបត្តិការ គឺត្រូវបានរក្សាទុកក្នុងមូលដ្ឋានទិន្នន័យ ដើម្បីអនុញ្ញាតឱ្យមានការផ្តល់សេវាកម្មត្រឹមត្រូវ។
5. ដំណើរការ (Procedures)
ដំណើរការ ជាការណែនាំ គោលការណ៍ និងវិធីសាស្រ្តសម្រាប់ការប្រើប្រាស់ និងគ្រប់គ្រងប្រព័ន្ធ។ វាបញ្ចាក់របៀបដែលធាតុផ្សំផ្សេងៗរួមដំណើរការ ដើម្បីសម្រេចគោលដៅរួម។ ដំណើរការរួមមាន៖
- នីតិវិធីប្រតិបត្តិការ: របៀបប្រតិបត្តិការ សម្រាប់ការបញ្ចូលទិន្នន័យ ការបង្កើតរបាយការណ៍ និងការធ្វើប្រតិបត្តិការ។
- នីតិវិធីសន្តិសុខ: វិធីសាស្រ្តសម្រាប់ការការពារទិន្នន័យ និងប្រព័ន្ធពីគំរាមកំហែង និងការចូលប្រើដោយអតិថិជនដែលមិនមានសិទ្ធិ។
- នីតិវិធីថែទាំ: ការរក្សាទុក និងកែប្រែប្រព័ន្ធ ដើម្បីធានានូវការដំណើរការបានល្អ និងការសម្របសម្រួលជាមួយបច្ចេកវិទ្យាថ្មីៗ។
- នីតិវិធីអនុវត្តន៍: វិធីសាស្រ្តសម្រាប់ការអនុវត្តប្រព័ន្ធថ្មី ការបណ្តុះបណ្តាលអ្នកប្រើប្រាស់ និងការគ្រប់គ្រងការផ្លាស់ប្តូរ។
ឧទាហរណ៍: នៅក្នុងក្រុមហ៊ុនផលិតកម្ម មាននីតិវិធីសម្រាប់ការបញ្ចូលការបញ្ជាទិញ ការត្រួតពិនិត្យគុណភាព និងការបញ្ជូនទំនិញ ដើម្បីធានានូវការដំណើរការរលូន។
សន្និដ្ឋាន
ធាតុផ្សំទាំងប្រាំនៃប្រព័ន្ធព័ត៌មានគ្រប់គ្រង (MIS) គឺមានសារៈសំខាន់សម្រាប់ការដំណើរការ និងប្រសិទ្ធភាពនៃប្រព័ន្ធ។ មនុស្ស គឺជាចិត្តសាស្រ្តនៃប្រព័ន្ធ ដែលបង្កើត និងប្រើប្រាស់ប្រព័ន្ធ។ បច្ចេកវិទ្យាអរូបី និង បច្ចេកវិទ្យាអរូបភាព ជាឧបករណ៍ និងកម្មវិធីដែលអនុញ្ញាតឱ្យប្រព័ន្ធដំណើរការ។ ទិន្នន័យ ជាធាតុដើមសម្រាប់បង្កើតព័ត៌មានមានន័យ។ ដំណើរការ ជាការណែនាំដែលធានានូវការដំណើរការប្រព័ន្ធបានល្អ និងសុវត្ថិភាព។
ការយល់ដឹងលម្អិតអំពីធាតុផ្សំទាំងនេះ អនុញ្ញាតឱ្យអង្គការអាចរចនា អភិវឌ្ឍន៍ និងគ្រប់គ្រង MIS បានយ៉ាងមានប្រសិទ្ធភាព ដើម្បីបង្កើនផលិតភាព កាត់បន្ថយកំហុស និងសម្រេចគោលដៅអាជីវកម្ម។